Öncelikle herkese merhaba.Bu konu da psikoloji dalı üzerinde bir deney olan Zimbardo Deneyi'ni ele alacağım. Zimbardo Deneyi aynı zaman Stanford Hapishane Deneyi olarakta geçmektedir. İlk önce bu deneyin başında olan kişi hakkında küçük bir bilgilendirme yapacağım. Ondan sonra deneyin amacı,deneyin yapılışı ve çıkan sonuca değineceğim. Bunlara değindikten sonra ise konudan bağımsız böyle bir deneyin etikliğini tartışmaya açmayı umuyorum. Konu hem bilgilendirme ve tartışma amacı gütmektedir. İyi okumalar.
Zimbardo ABD doğumlu bir psikologtur. Yale Üniversitesi ve Brooklyn Üniversitesinde öğrenim gördü.Kendisi şuan Stanford Üniversitesinde profesördür ve çalışmalarına orda devam etmektedir. Kendisi bu konu dışında insan davranışları üzerinde de çalışmalar yapmakta olup Sosyal Yoğunluk Sendromu hakkında teorileri de mevcuttur. Milgram deneyini yapan Stenley Milgram ile okul arkadaşlarıdır.
Milgram Deneyi hakkında forumda konusu açılmıştı. Milgram deneyini okumak için:
Şeytan Etkisi
Deneyin asıl amacı insanın bir role girmesi ve bu role ne kadar adapte olmasıyla alakalı.Adapte olurken yanlış yaptığı bir şey olsa dahi insan bu role devam edebilecek mi yoksa bunu reddedecek mi ? Rolden kasıt her şey olabilir bu arada.Mesela bir katil mesela bir meslek grubu v.s
Deney Ağustos ayında 1971 yılında Stanford Üniversitesinin bodrumunda yapıldı. Üniversitenin Psikoloji bölümününün bodrumu mini hapishaneye çevirildi ve kamera eklenerek psikologların deneydeki yaşananları gözlemlenmesi sağlandı. Katılımcılar seçilirken suç geçmişlerine bakıldı ve suç geçmişi olanlar seçilmedi çünkü deneyde suç işlemekle alakalı bir durum gerçekleşecekti, suç geçmişi olan bireyler olsaydı sağlıklı veriler alınamayacaktı. Bu yüzden sicili temiz kişiler seçilmeye çalışıldı. Deneye 24 tane katılımcı katıldı ve 12'si mahkum,12'si de gardiyan rolüne bürünecekti.Mahkumlar demir parmaklıklar ardında olurken gardiyanlar da oturma yerlerinde olacaktı. Hapishane müdürü ise deneyin başında ki isim Zimbardo olacaktı,olayları dakikası dakikasına gözlemlemek ve yönetmek için. Mahkumlara deneyin içeriği hakkında bilgi verilmedi. Gardiyanlara ise belli bir yere kadar verildi. Deney yapılmadan önce gardiyanlara bir derslik, role girmeleriyle alakalı dersler verildi ve gardiyanlara mahkumları belli bir sınıra kadar korkutmaları gerektiği durumlarda mahkumları korkutmaları söylendi. Mahkumlar ise deneyin farkında olmamaları için gerçek bir suç işlemiş gibi polis üniforması giyen kişiler tarafından evlerinden alındı,sorgulandı ve hapishaneye gönderilme işlemlerinin ardından hapishaneye gönderildi.
Sonra ise olaylar burda başladı:
1.Gün
Bu günde pek bir olay gerçekleşmedi. Her şey olduğu gibi normaldi. Zaten bu da beklenen bir durumdu. Sadece birkaç mahkum daha olayı sindiremeden farklı hareketler sergileyince ve durumun tehlikede olduğunu düşünen deney ekibi, bu davranışları sergileyen kişileri deneyden almak zorunda kaldı.
2.Gün
Bu gün ise biraz problemli ve hararetli geçti. Bazı mahkumlar gardiyanların dediğini yapmayarak bir nevi isyan etmeye çalıştı. Mahkum sayısı fazla olduğu için görevli gardiyanlar olaylarla baş edemedi ve diğer gardiyanları çağırarak müdahalade bulundu. Bazı yerlerde gardiyanlar fiziksel darbelere de başvurmuştu ve bu da biraz da olsa büyük bir sorun teşkil etmediği için görmezden gelindi. Bir mahkum bu 2.gün olaylarının sonucunda ise deneyin başında alınan kişiler gibi hareket etmeye,küfür edip,bağırıp çağırmaya ve çok tuhaf ve farklı davranışlar sergilediği için deney ekibi bu mahkumu da deneyden çıkarmak zorunda kaldı.
3,4,5.gün
Bu günlerde ise işin dozu baya artmıştı. Mahkumlar artık gardiyanların dediğini yapmadığı an cezalandırılıyorlardı. Numara sayımın da hata yaptıkları için,yemekleri protesto ettikleri için v.s. Artık olay o kadar büyümüştü ki gardiyanlar artık mahkumların ceza almaması için çıplak yatma şartını koymuştu. Bazı mahkumlar gardiyanların bu yaptıklarının tehlikeli olduğunu belirttiği halde gardiyanlar rollerine devam ettiler. Gardiyanlar artık deney ekibinin dedikleri şeyden dışarı çıkmış ve bazı keyfiyete göre kurallar koymaya başlamıştı.Bunlardan biri ise tuvalete artık belirtilen saatlere gidip bu saatlerin dışında gidilmemesiydi. Bazı mahkumlar buna ister istemez uymadığı için hemen cezalandırılıyorlardı. Burda ilgi çekici olan kısım ise gardiyan olmayan gardiyan rolüne giren kişiler hapishanelerde ki bazı kuralları düşünerek bulmasıydı. Eğer bir mahkum isyan ederse direkt tek kişilik hücreye gönderiliyordu. Deneyin başında böyle bir bilgi verilmemişti gardiyanlara. Mahkumlar ise artık yavaş yavaş durumu kabullenmeye başlamış ama yine de bazen isyan hareketlerine devam eder olmuştu.
6.Gün(Son gün)
Artık gardiyanlar ve mahkumlar tamamıyla rollerine adapte olmuş biçimde hareket ediyorlardı. Gardiyanlar artık çok daha agresif yollara başvuruyor ve mahkumlar ise bunun cezasını çekiyorlardı. Artık olay mahkumlar için dayanılamaz hale gelmişti ki ordan çıkmak yerine kalmayı tercih eder hale gelmişlerdi. Zimbardo'nun yakını başka bir psikolog ve Zimbardo'nun diğer çalışma arkadaşları(bu olayı sonradan gözlemlemek için gelen) durumun vehametini anlayınca Zimbardo'ya deneyi bitirmesini söylüyorlar ve Zimbardo da durumun vehametini anlayınca bitirmek zorunda kalıyor. Deney aslında 10-14 gün civarı sürecekti ama gardiyanların acımasızlığı ve mahkumların acı çekmesi Zimbardo'ya böyle karar vermesine sebeb olmuştu.
Mahkumların bazıları psikolojik sorunlar yaşadı. Hatta bazıları o kadar adapte olmuştu ki Zimbardo ona "deney bitti" derken halen "çekmem gereken bir ceza var" diyordu. Gardiyanlar ise gördüğünüz gibi sadistik,agresif eğilimler gösteriyordu. Sadece olay mahkumlarda bitmiyor,gözlemci deney ekibi bile olayı kabullenmeye başlamıştı, deneyin geldiği durumu gördüğü halde durdurmayarak. Bazı gardiyanların bu eğilimleri göstermesi mahkemeye sevk edilmesine neden olmuştu. Deneyin ise sorduğu soruya cevap bulunmuştu. 1-2 kişi dışında herkes rolüne adapte olmuş ve doğru-yanlış olup olmamasına karşı yine de rolün gerektirdiğini yapmıştı. Deney ekibinin başı Zimbardo bile olaydan etkilendiğini belirtmeden edemedi.
Not:Zimbardo Amerika'nın Irak işgalinde Amerikalıların Iraklılar'a yaptığı işkenceyi de gözlemlemiş ve bu deneyle paralel sonuçlar elde etmişti.
Okuduğunuz için teşekkürler.
Konuyu aslında sadece bilgilendirme amaçlı olarak açmayı düşünüyordum ama ortaya çıkan bir problemde araya girdiği için onu da es geçmek istemiyorum. Ortaya çıkan problem ise şu:
"İnsanlara bu gibi şeyleri yaptırtmak etiğe aykırı mı değil midir ?"
Philip Zimbardo kimdir?
Zimbardo ABD doğumlu bir psikologtur. Yale Üniversitesi ve Brooklyn Üniversitesinde öğrenim gördü.Kendisi şuan Stanford Üniversitesinde profesördür ve çalışmalarına orda devam etmektedir. Kendisi bu konu dışında insan davranışları üzerinde de çalışmalar yapmakta olup Sosyal Yoğunluk Sendromu hakkında teorileri de mevcuttur. Milgram deneyini yapan Stenley Milgram ile okul arkadaşlarıdır.
Milgram Deneyi hakkında forumda konusu açılmıştı. Milgram deneyini okumak için:
Milgram Deneyi ve S. Brain Willson Vakası (Otorite Baskısının Gücü)
Milgram Deneyi Stanley Milgram adlı bir sosyal psikolog tarafından, 1961-62 yıllarında gerçekleştirilmiştir. Bu deneylerde, deneklere cezanın öğrenme üzerindeki etkisini ölçeceklerini söylerler. Bunun için iki denek seçilir, kura ile bir tanesi öğrenci, diğeri öğretmen rolünü üstlenir...
www.korsanfan.com
Yazarın konu hakkındaki kitabı:
Şeytan Etkisi
Deneyin Yapılış Amacı:
Deneyin asıl amacı insanın bir role girmesi ve bu role ne kadar adapte olmasıyla alakalı.Adapte olurken yanlış yaptığı bir şey olsa dahi insan bu role devam edebilecek mi yoksa bunu reddedecek mi ? Rolden kasıt her şey olabilir bu arada.Mesela bir katil mesela bir meslek grubu v.s
Deneyin Yapılışı:
Deney Ağustos ayında 1971 yılında Stanford Üniversitesinin bodrumunda yapıldı. Üniversitenin Psikoloji bölümününün bodrumu mini hapishaneye çevirildi ve kamera eklenerek psikologların deneydeki yaşananları gözlemlenmesi sağlandı. Katılımcılar seçilirken suç geçmişlerine bakıldı ve suç geçmişi olanlar seçilmedi çünkü deneyde suç işlemekle alakalı bir durum gerçekleşecekti, suç geçmişi olan bireyler olsaydı sağlıklı veriler alınamayacaktı. Bu yüzden sicili temiz kişiler seçilmeye çalışıldı. Deneye 24 tane katılımcı katıldı ve 12'si mahkum,12'si de gardiyan rolüne bürünecekti.Mahkumlar demir parmaklıklar ardında olurken gardiyanlar da oturma yerlerinde olacaktı. Hapishane müdürü ise deneyin başında ki isim Zimbardo olacaktı,olayları dakikası dakikasına gözlemlemek ve yönetmek için. Mahkumlara deneyin içeriği hakkında bilgi verilmedi. Gardiyanlara ise belli bir yere kadar verildi. Deney yapılmadan önce gardiyanlara bir derslik, role girmeleriyle alakalı dersler verildi ve gardiyanlara mahkumları belli bir sınıra kadar korkutmaları gerektiği durumlarda mahkumları korkutmaları söylendi. Mahkumlar ise deneyin farkında olmamaları için gerçek bir suç işlemiş gibi polis üniforması giyen kişiler tarafından evlerinden alındı,sorgulandı ve hapishaneye gönderilme işlemlerinin ardından hapishaneye gönderildi.
Sonra ise olaylar burda başladı:
1.Gün
Bu günde pek bir olay gerçekleşmedi. Her şey olduğu gibi normaldi. Zaten bu da beklenen bir durumdu. Sadece birkaç mahkum daha olayı sindiremeden farklı hareketler sergileyince ve durumun tehlikede olduğunu düşünen deney ekibi, bu davranışları sergileyen kişileri deneyden almak zorunda kaldı.
2.Gün
Bu gün ise biraz problemli ve hararetli geçti. Bazı mahkumlar gardiyanların dediğini yapmayarak bir nevi isyan etmeye çalıştı. Mahkum sayısı fazla olduğu için görevli gardiyanlar olaylarla baş edemedi ve diğer gardiyanları çağırarak müdahalade bulundu. Bazı yerlerde gardiyanlar fiziksel darbelere de başvurmuştu ve bu da biraz da olsa büyük bir sorun teşkil etmediği için görmezden gelindi. Bir mahkum bu 2.gün olaylarının sonucunda ise deneyin başında alınan kişiler gibi hareket etmeye,küfür edip,bağırıp çağırmaya ve çok tuhaf ve farklı davranışlar sergilediği için deney ekibi bu mahkumu da deneyden çıkarmak zorunda kaldı.
3,4,5.gün
Bu günlerde ise işin dozu baya artmıştı. Mahkumlar artık gardiyanların dediğini yapmadığı an cezalandırılıyorlardı. Numara sayımın da hata yaptıkları için,yemekleri protesto ettikleri için v.s. Artık olay o kadar büyümüştü ki gardiyanlar artık mahkumların ceza almaması için çıplak yatma şartını koymuştu. Bazı mahkumlar gardiyanların bu yaptıklarının tehlikeli olduğunu belirttiği halde gardiyanlar rollerine devam ettiler. Gardiyanlar artık deney ekibinin dedikleri şeyden dışarı çıkmış ve bazı keyfiyete göre kurallar koymaya başlamıştı.Bunlardan biri ise tuvalete artık belirtilen saatlere gidip bu saatlerin dışında gidilmemesiydi. Bazı mahkumlar buna ister istemez uymadığı için hemen cezalandırılıyorlardı. Burda ilgi çekici olan kısım ise gardiyan olmayan gardiyan rolüne giren kişiler hapishanelerde ki bazı kuralları düşünerek bulmasıydı. Eğer bir mahkum isyan ederse direkt tek kişilik hücreye gönderiliyordu. Deneyin başında böyle bir bilgi verilmemişti gardiyanlara. Mahkumlar ise artık yavaş yavaş durumu kabullenmeye başlamış ama yine de bazen isyan hareketlerine devam eder olmuştu.
6.Gün(Son gün)
Artık gardiyanlar ve mahkumlar tamamıyla rollerine adapte olmuş biçimde hareket ediyorlardı. Gardiyanlar artık çok daha agresif yollara başvuruyor ve mahkumlar ise bunun cezasını çekiyorlardı. Artık olay mahkumlar için dayanılamaz hale gelmişti ki ordan çıkmak yerine kalmayı tercih eder hale gelmişlerdi. Zimbardo'nun yakını başka bir psikolog ve Zimbardo'nun diğer çalışma arkadaşları(bu olayı sonradan gözlemlemek için gelen) durumun vehametini anlayınca Zimbardo'ya deneyi bitirmesini söylüyorlar ve Zimbardo da durumun vehametini anlayınca bitirmek zorunda kalıyor. Deney aslında 10-14 gün civarı sürecekti ama gardiyanların acımasızlığı ve mahkumların acı çekmesi Zimbardo'ya böyle karar vermesine sebeb olmuştu.
Deneyin Sonuçları:
Mahkumların bazıları psikolojik sorunlar yaşadı. Hatta bazıları o kadar adapte olmuştu ki Zimbardo ona "deney bitti" derken halen "çekmem gereken bir ceza var" diyordu. Gardiyanlar ise gördüğünüz gibi sadistik,agresif eğilimler gösteriyordu. Sadece olay mahkumlarda bitmiyor,gözlemci deney ekibi bile olayı kabullenmeye başlamıştı, deneyin geldiği durumu gördüğü halde durdurmayarak. Bazı gardiyanların bu eğilimleri göstermesi mahkemeye sevk edilmesine neden olmuştu. Deneyin ise sorduğu soruya cevap bulunmuştu. 1-2 kişi dışında herkes rolüne adapte olmuş ve doğru-yanlış olup olmamasına karşı yine de rolün gerektirdiğini yapmıştı. Deney ekibinin başı Zimbardo bile olaydan etkilendiğini belirtmeden edemedi.
Not:Zimbardo Amerika'nın Irak işgalinde Amerikalıların Iraklılar'a yaptığı işkenceyi de gözlemlemiş ve bu deneyle paralel sonuçlar elde etmişti.
Okuduğunuz için teşekkürler.
Konuyu aslında sadece bilgilendirme amaçlı olarak açmayı düşünüyordum ama ortaya çıkan bir problemde araya girdiği için onu da es geçmek istemiyorum. Ortaya çıkan problem ise şu:
"İnsanlara bu gibi şeyleri yaptırtmak etiğe aykırı mı değil midir ?"
