Yunus Emre (1238-1320), Türk-İslam düşüncesinin en önemli temsilcilerinden biri, Anadolu’da Türkçe şiirin öncüsü ve mutasavvıf bir şairdir. Hayatı hakkında kesin bilgiler sınırlı olsa da, genellikle Eskişehir’in Mihalıççık ilçesine bağlı Sarıköy’de doğduğu ve yaşadığı kabul edilir.
Dönemin siyasi ve sosyal çalkantıları içinde, Selçuklu Devleti’nin çöküşü ve Osmanlı Devleti’nin kuruluş sürecinde yaşamış, Anadolu’nun manevi iklimine derin katkılar sağlamıştır.
Yunus Emre’nin hayatı, daha çok menkıbeler ve rivayetler üzerinden bilinir. En yaygın anlatıya göre, gençliğinde çiftçilikle uğraşırken bir kıtlık döneminde Hacı Bektaş-ı Veli’nin dergâhına gider. Buğday istemesine rağmen, Hacı Bektaş-ı Veli ona “nefes” (manevi ilim) teklif eder. Yunus buğdayı tercih etse de, sonradan pişman olup dergâha geri döner ve Taptuk Emre’nin müridi olur. Taptuk Emre’nin dergâhında yıllarca odun taşıyarak nefsini terbiye eden Yunus, bu süreçte tasavvuf yolunda derinleşir. Şiirlerinde sıkça geçen “Taptuk’un tapusu” ifadesi, onun bu manevi bağına işaret eder.
Yunus Emre’nin şiirleri, sade, akıcı ve halkın anlayabileceği bir Türkçe ile yazılmıştır.
Bu, onun Anadolu’da Türkçe’nin edebi bir dil olarak yerleşmesine öncülük etmesini sağlamıştır. Şiirlerinde genellikle ilahi aşk, Allah’a ulaşma arzusu, insan sevgisi, hoşgörü, birlik ve tevazu gibi temalar işler. Tasavvuf anlayışında Vahdet-i Vücud (Varlığın Birliği) felsefesi önemli bir yer tutar; bu doğrultuda, tüm varlıkların Allah’ın bir yansıması olduğunu vurgular. “Çıktım erik dalına, anda yedim üzümü” gibi dizeleri, sembolik anlatımıyla bu derin felsefeyi halka ulaştırır. Ayrıca, “Yetmiş iki millete bir göz ile bakmak” anlayışıyla, farklı din ve milletlere hoşgörüyle yaklaşmayı öğütler.
Eserleri arasında en bilinenleri Divan’ı ve manzum bir nasihat kitabı olan Risaletü’n-Nushiyye’dir. Divan’ında, ilahiler, nefesler ve hikmetli şiirler yer alır. Risaletü’n-Nushiyye ise, ahlaki ve manevi öğütler içeren, yedi bölümden oluşan bir mesnevidir. Yunus’un şiirleri, genellikle hece ölçüsüyle yazılmış olup, aruz ölçüsünü de ustalıkla kullandığı görülür. Onun dili, hem dönemin halk Türkçesine dayalıdır hem de evrensel bir duyguyu yansıtır. Bu nedenle, asırlardır dilden dile aktarılmıştır.
Yunus Emre, Anadolu’nun manevi mimarlarından biri olarak, Mevlana, Hacı Bektaş-ı Veli ve Ahmet Yesevi gibi isimlerle aynı çizgide anılır. Onun şiirleri, Bektaşi ve Alevi geleneklerinde önemli bir yer tutar; ilahileri, özellikle cem ayinlerinde okunur. Aynı zamanda, onun evrensel mesajları, din ve kültür sınırlarını aşarak dünya çapında yankı bulmuştur. UNESCO’nun 1991 yılını “Yunus Emre Yılı” ilan etmesi, onun insanlık için taşıdığı önemi tescillemiştir.
Yunus Emre’nin mezarının yeri kesin olarak bilinmemekle birlikte, Eskişehir, Karaman, Bursa ve Aksaray gibi şehirlerde adına anıt mezarlar bulunmaktadır. Onun mirası, yalnızca edebiyat ve tasavvuf alanında değil, aynı zamanda Türk kültürünün birleştirici unsuru olarak yaşamaktadır. “Sevelim, sevilelim, dünya kimseye kalmaz” gibi dizeleri, insanlığa sevgi, barış ve geçicilik üzerine zamansız bir mesaj sunar. Yunus Emre, sadece bir şair değil, aynı zamanda Anadolu’nun manevi kimliğini şekillendiren bir bilge, bir sevgi ve hoş görü sembolüdür.
Bu dünyadan gider olduk
Kalanlara selam olsun
Bizim için hayır dua
Kılanlara selam olsun
Ecel büke belimizi
Söyletmeye dilimizi
Hasta iken halimizi
Soranlara selam olsun
Tenim ortaya açıla
Yakasız gömlek biçile
Bizi bir asân vechile
Yuyanlara selam olsun
Azrail alır canımız
Kurur damarda kanımız
Yuyacağın kefenimiz
Saranlara selam olsun
Selâ verile kastımıza
Gider olduk dostumuza
Namaz için üstümüze
Duranlara selam olsun
Dünyaya gelenler gider
Hergiz gelmez yola gider
Bizim halimizden haber
Soranlara selam olsun
Miskin Yunus söyler sözün
Yaş doldurmuş iki gözün
Bizi bilmeyen ne bilsin
Bilenlere selam olsun
Yunus Emre
TRT dizisi için yapılan seslendirmeler.
