Madımak Katliamı, Türkiye tarihinin en trajik olaylarından biri olarak kabul edilen ve 2 Temmuz 1993 tarihinde Sivas'ta gerçekleşen bir katliamdır. Bu olay, Alevi yurttaşlara yönelik bir saldırının sonucunda 35 kişinin hayatını kaybetmesiyle sonuçlanmıştır.
Arka Plan
Madımak Katliamı, 1990'lı yıllarda Türkiye'deki siyasi ve toplumsal gerilimlerin yoğun olduğu bir dönemde meydana gelmiştir. 1980'lı yıllarda başlayan ve 1990'lı yıllarda yoğunlaşan Alevi-Sünni gerilimleri, bazı bölgelerde toplumsal çatışmalara zemin hazırlamıştı. Ayrıca, Sivas gibi muhafazakâr bir şehirde düzenlenen bir kültürel etkinlik, bu gerilimleri tetikleyici bir unsur haline geldi.
Pir Sultan Abdal Şenlikleri: Sivas'ta ev sahipliği yapan etkinlik, Alevi kültürünü tanıtmak ve Pir Sultan Abdal'ı anmak amacıyla düzenleniyordu. 1993'te düzenlenen şenliklere, çok sayıda yazar, şair, sanatçı ve Alevi toplumu üyesi katıldı. Etkinlikler, Banaz köyünde başlamış ve şehir merkezinde devam ediyordu.
Aziz Nesin ve Salman Rüşdi Tartışmaları: Katliamın önemli bir tetikleyici unsuru, yazar Aziz Nesin'in Salman Rushdie'nin tartışmalı kitabı Şeytan Ayetleri'ni Türkçeye çevirmeye çalıştığını söylemesi oldu. Bu durum, bazı kesimlerce tarafından İslam'a hakaret olarak algılandı ve Nesin'e yönelik tepkiler arttı. Aziz Nesin, etkinliklere konuşmacı olarak katılması, gerilimi daha da tırmandırdı.
Olayın Toplumsal Bağlamı: 1990'lı yıllarda Türkiye'deki siyasal İslam'ın yükselişi, Alevi toplumuna yönelik ayrımcılık iddiaları ve Kürt meselesiyle ilgili çatışmalar, toplumdaki kutuplaşmayı derinleştirmişti. Sivas, muhafazakar bir şehir olarak, bu gerilimlerden etkilenen bölgelerden biriydi.
Olayın Gelişimi
2 Temmuz 1993 günü, Pir Sultan Abdal Şenlikleri kapsamında Sivas'taki Buruciye Medresesi'nde bir dizi etkinlik düzenleniyordu. Ancak, sabah saatlerinden itibaren şehirde bir gerilim hissedilmeye başlandı.
Provokasyonlar: Yerel bazı dinci gruplar, Aziz Nesin’in konuşmaları ve Şeytan Ayetleri tartışmaları üzerinden propaganda yapmaya başladı. Cuma namazı sonrası, şehirdeki bazı camilerden çıkan gruplar, şenliklerin düzenlendiği alana doğru yürüyüşe geçti. Bu gruplar, Aziz Nesin’in ve etkinliğe katılanların Alevilere yönelik hakaret ettiği iddiasıyla sloganlar atmaya başladı.
Madımak Oteli'ne Yönelim: Öğleden sonra, kalabalık bir grup Madımak Oteli’nin önüne geldi. Otel de, şenliklere katılanların yazarlar, sanatçılar ve misafirler konaklıyordu. Grup, otelin çevresinde toplanarak sloganlar attı, taşlar fırlattı ve oteli ablukaya aldı.
Polis ve Yetkililerin Tutumu: Olaylar sırasında, güvenlik güçlerinin yetersiz müdahalesi ya da pasif tutumu, katliamın büyümesine neden oldu. Kalabalığın sayısı artarken, otel çevresindeki güvenlik önlemleri yetersiz kaldı. Bazı iddialara göre, yerel yönetim ve güvenlik birimleri, olayın ciddiyetini hafife aldı.
Yangın: Akşam saatlerine doğru, kalabalık otelin çevresinde ateş yakmaya başladı. Otelin girişine benzin dökülerek yangın çıkarıldı. Yangın kısa sürede büyüdü ve otel alevler içinde kaldı. İçerideki insanlar, duman zehirlenmesi ve yanıklar nedeniyle hayatlarını kaybetmeye başladı.
Madımak Katliamı, 35 kişinin hayatını kaybetmesiyle sonuçlandı. Ölenlerin çoğu Alevi yurttaşlar, yazarlar, şairler ve sanatçılardı. Ayrıca, otel dışındaki kalabalıktan da 2 kişi hayatını kaybetti. Toplamda 37 kişi yaşamını yitirdi.
Hayatını Kaybedenler: Ölenler arasında yazarlar (Hasret Gültekin, Metin Altıok, Behçet Aysan), genç müzisyenler, (Koray Kaya, Menekşe Kaya) ve diğer katılımcılar bulunuyordu. Aziz Nesin, yangından sağ kurtulanlar arasında yer aldı.
Toplumsal Tepkiler: Katliam, Türkiye genelinde büyük bir infiale yol açtı. Alevi toplumu, olayı bir nefret suçu ve katliam olarak nitelendirdi. Ülke genelinde protestolar düzenlendi ve hükümetin ihmali eleştirildi.
Hukuki Süreç: Katliamın ardından açılan davalarda, çok sayıda kişi yargılandı. Ancak, dava süreci tartışmalı geçti. Bazı sanıklar beraat etti, bazıları ise hafif cezalar aldı. 2012 yılında, ana dava zamanaşımına uğradı ve bu durum büyük tepkilere yol açtı. Aileler ve sivil toplum örgütleri, adalet arayışını sürdürmeye devam etti.
Siyasi ve Kültürel Etkiler: Madımak Katliamı, Türkiye’de Alevi-Sünni ilişkileri, laiklik tartışmaları ve devlet-toplum ilişkileri üzerinde derin izler bıraktı. Olay, Alevi toplumunun hak taleplerini daha görünür kıldı ve toplumsal barış için diyalog çağrılarını güçlendirdi.
Katliamın Anlamı ve Anma Etkinlikleri
Madımak Katliamı, Türkiye’de insan hakları, özgürlükler ve toplumsal barış açısından bir dönüm noktası olarak görülür. Her yıl 2 Temmuz’da, Sivas’ta ve Türkiye’nin çeşitli yerlerinde anma etkinlikleri düzenlenir. Madımak Oteli, bir süre otel olarak kullanılmaya devam etmiş, ancak 2011 yılında devlet tarafından satın alınarak Bilim ve Kültür Merkezi’ne dönüştürülmüştür. Bu karar, Alevi toplumu ve katliamın mağdurları tarafından eleştirilmiştir, çünkü otelin bir anı müzesine dönüştürülmesi talep edilmekteydi.
Madımak Katliamı, yalnızca bir yangın olayı değil, aynı zamanda planlı bir nefret suçu olarak değerlendirilir. Olayın arka planında, ideolojik ve mezhepsel çatışmaların yanı sıra devlet içindeki bazı unsurların ihmali veya pasif tutumu da sıkça tartışılır.
Katliam, Türkiye’nin demokrasi ve insan hakları tarihinde kara bir leke olarak yerini almıştır. Toplumsal barış ve adalet arayışı, bugün hala devam etmektedir.
