Ömer Hayyam (1048-1131), Pers matematikçi, astronom, filozof ve şairdir. Tam adı Gıyaseddin Eb’ul Feth Ömer bin İbrahim el-Hayyam’dır.
Ömer Hayyam Kimdir?
Ömer Hayyam, 11. yüzyılın en önemli bilim insanlarından ve edebiyatçılarından biridir. İran’ın Nişabur şehrinde doğmuş ve Selçuklu döneminde yaşamıştır. Matematik, astronomi, felsefe ve şiir alanlarında çığır açan katkılarıyla tanınır. Özellikle rubaileriyle (dört dizelik şiirler) dünya edebiyatında derin bir iz bırakmıştır.
Bilimsel Katkıları
Matematik: Ömer Hayyam, cebir alanında öncü çalışmalara imza atmıştır. “Cebir ve Mukabele” adlı eseri, ikinci ve üçüncü dereceden denklemlerin çözümüne dair sistematik bir yaklaşım sunar. Kübik denklemlerin geometrik çözümlerini geliştirmiştir.
Astronomi: Selçuklu Sultanı Melikşah’ın isteğiyle Celali Takvimi’ni oluşturmuştur. Bu takvim, güneş yılına dayalıydı ve modern Gregoryen takviminden daha hassas ölçümler içeriyordu.
Felsefe: Hayyam, varoluş, hayatın anlamı ve evrenin düzeni gibi konuları sorgulayan bir filozoftu. Felsefi görüşleri, rubailerinde de sıkça yansır.
Edebi Mirası
Ömer Hayyam, rubaileriyle dünya çapında ün kazanmıştır. Rubailerinde aşk, hayat, ölüm, kader ve evrenin geçiciliği gibi temaları işlemiştir. Şiirlerinde hem derin bir felsefi bakış hem de sade, akıcı bir üslup göze çarpar.
En ünlü rubailerinden biri:
"Doldur kadehi, içelim sabahı,
Ömrün bir anı, ne ayer ne sababı,
Dün geçti, yarın gelmedi, bilmem ki,
Şu anın kadrini bil, bırak hesabı."
Hayyam’ın Kişiliği ve Etkisi
Ömer Hayyam, hem bilim insanı hem de şair olarak dönemin entelektüel çevrelerinde saygı görmüştür. Özgür düşünceli ve sorgulayıcı kişiliği, bazı çevrelerce tartışmalı bulunmuşsa da eserleri yüzyıllar boyunca etkisini sürdürmüştür. Rubaileri, özellikle 19. yüzyılda Edward FitzGerald’ın İngilizce çevirileriyle Batı’da da büyük yankı uyandırmıştır.
Ömer Hayyam’ın Mirası
Bilim: Matematik ve astronomideki çalışmaları, modern bilimsel gelişmelere zemin hazırlamıştır.
Edebiyat: Rubaileri, dünya edebiyatında eşsiz bir yer edinmiş ve pek çok dile çevrilmiştir.
Felsefe: Hayyam’ın hayatı ve evreni sorgulayan yaklaşımı, bugün bile düşünce dünyasını etkilemektedir.
Ömer Hayyam, bilim ve sanatı birleştiren nadir figürlerden biri olarak, insanlık tarihine kalıcı bir miras bırakmıştır.
Metin - Kemal Kahraman tarafından seslendirilmiş bir şiiri...
Ey kör! Bu yer, bu gök, bu yıldızlar, boştur boş!
Bırak onu bunu da gönlünü hoş tut hoş!
Şu durmadan kurulup dağılan evrende
Bir nefestir alacağın, o da boştur boş!
