Sokrates’in idamı, M.Ö. 399 yılında Atina’da gerçekleşen ve Batı felsefe tarihindeki dönüm noktalarından biri olarak kabul edilen bir olaydır. Antik Yunan filozofu Sokrates, sorgulayıcı diyalog yöntemiyle (Sokratik yöntem) gençleri eleştirel düşünmeye teşvik eden öğretileriyle tanınır. Ancak bu yaklaşımı, dönemin Atina toplumunda tartışmalara yol açtı ve idamına giden süreci tetikledi.
Sokrates, Atina’nın Peloponnesos Savaşı’nda (M.Ö. 431-404) Sparta’ya yenilgisi ve ardından otuz tiran yönetiminin kısa süreli egemenliği gibi siyasi çalkantılar yaşadığı bir dönemde faaliyet gösteriyordu. Bu dönemde demokrasi zayıflamış, toplumda gerginlik artmıştı. Sokrates’in öğrencileri arasında, otuz tiran rejiminde yer alan Kritias gibi tartışmalı figürlerin bulunması, onun da şüpheyle anılmasına neden oldu.
Ayrıca, Sokrates’in Atina’nın geleneksel değerlerini ve otoritelerini sorgulayan tavrı, muhafazakâr kesimlerde rahatsızlık yarattı.
Suçlamalar
M.Ö. 399’da Sokrates, bir grup Atinalı (Meletos, Anytos ve Lykon) tarafından mahkemeye çıkarıldı. Kendisine yöneltilen suçlamalar şunlardı:
Devletin tanrılarına inanmamak ve yeni tanrılar icat etmek: Sokrates’in “daimonion” adını verdiği, kendisine rehberlik eden içsel bir ses ya da ilahi işaret hakkında konuşması, dindarlığa aykırı bulundu.
Atina’nın gençlerini yozlaştırmak: Sokrates’in gençleri eleştirel düşünmeye teşvik etmesi, geleneksel değerlere ve otoriteye karşı bir tehdit olarak görüldü.
Mahkeme Süreci
Sokrates, Atina’da halk mahkemesinde (Heliaia) 500 kişilik bir jüri önünde yargılandı. Platon’un “Apologia” (Sokrates’in Savunması) adlı eserinde aktardığına göre, Sokrates savunmasında suçlamaları reddetti ve felsefi duruşunu kararlılıkla savundu. Kendisini Atina’nın bir “sinek” gibi uyandıran bir “at sineği” olarak tanımladı, yani toplumu rahatsız ederek düşünmeye sevk ettiğini öne sürdü. Ancak alaycı ve meydan okuyucu üslubu, jüriyi daha da öfkelendirdi. Oylama sonucunda suçlu bulundu.
İdam Kararı ve Uygulanması
Sokrates’e ölüm cezası ya da sürgün arasında bir seçim sunuldu, ancak o sürgünü reddetti. Mahkeme, ölüm cezasını baldıran zehri içirilerek infaz etmeye karar verdi. Platon’un “Phaedo” adlı eserinde anlatıldığı üzere, Sokrates idam gününde sakin ve kararlı bir tavır sergiledi. Dostları ve öğrencileriyle felsefi tartışmalara devam etti, ölümü bir kurtuluş olarak gördü ve zehri içerek hayatını sonlandırdı.
Sonuç ve Etkileri
Sokrates’in idamı, Atina demokrasisinin hoşgörü sınırlarını ve kişisel özgürlüklerin kırılganlığını gösteren bir olay olarak tarihe geçti.
Ölümü, öğrencileri Platon ve Ksenophon gibi düşünürleri derinden etkiledi ve Platon’un eserlerinde Sokrates’in fikirleri ölümsüzleşti. Bu olay, felsefi düşüncenin otoriteye karşı duruşunun sembolü haline geldi ve özgür düşüncenin bedelini gözler önüne serdi.
